Spoorwegen

Toegang tot het net

Om als spoorwegonderneming toegang te krijgen tot het Belgische spoornet moeten de volgende voorwaarden voldaan zijn:

• Het beschikken over een vergunning die bestemd is voor het type diensten dat de spoorwegonderneming aanbiedt (afgeleverd in België door de FOD Mobiliteit)
• In het bezit zijn van een spoorwegveiligheidscertificaat (toegekend door DVIS)
• Spoorweginfrastructuurcapaciteit hebben die werd toegekend door de infrastructuurbeheerder
• Beschikken over voldoende dekking van burgerlijke aansprakelijkheid

Door de opening van de markt van het nationale reizigersvervoer (voor treindiensten vanaf 12 december 2020) wordt het mogelijk voor elke spoorwegonderneming in eender welke lidstaat een nieuwe treindienst te starten, zowel nationaal als internationaal. In toepassing van Richtlijn 2012/34 (zoals gewijzigd door Richtlijn 2016/2370) voorziet de Belgische wetgever echter dat, in het geval er een exclusief contract van publieke dienstverlening is toegekend, in bepaalde gevallen een onderzoek naar impact op het economisch evenwicht dient uitgevoerd te worden door de Dienst Regulering. Deze procedure wordt hieronder toegelicht.

Economisch evenwicht
In het kader van economisch evenwicht kunnen er 4 fasen onderscheiden worden:

• Aanmelding van de intentie een nieuwe spoorwegdienst voor reizigers te starten
• Aanvraag tot onderzoek
• Onderzoek naar economisch evenwicht
• Beslissing

Kennisgeving van een geplande nieuwe passagiersdienst
Wanneer een spooronderneming een nieuwe spoorwegdienst voor reizigers wenst te starten, moet deze wens eerst aangemeld worden bij de infrastructuurbeheerder en bij de Dienst Regulering (en eventueel de toezichthoudende instanties in andere landen indien de spoorwegdienst in verschillende landen loopt). Deze melding dient digitaal te gebeuren door middel van het meldingsformulier ‘Nieuwe Passagiersdienst’. De Richtsnoeren beschikbaar hier verduidelijken, overeenkomstig de toepasselijke voorschriften, in welke gevallen een kennisgeving al dan niet moet worden ingediend. Na ontvangst van de melding publiceert de Dienst Regulering de kennisgeving op haar website en brengt ze de volgende partijen op de hoogte: de minister bevoegd voor gunning van het openbare dienstencontract en de spoorwegonderneming die het openbare dienstencontract uitvoert.

Aanvraag tot onderzoek
De partijen die op de hoogte zijn gebracht van de geplande nieuwe passagiersdienst kunnen bij de Dienst Regulering een aanvraag tot onderzoek van het economisch evenwicht indienen. Deze aanvraag gebeurt eveneens digitaal en moet ingediend worden binnen de maand na de kennisgeving. Indien geen onderzoek werd aangevraagd, brengt de Dienst Regulering de aanvrager en de infrastructuurbeheerder onverwijld op de hoogte. Deze laatste handelt het verzoek tot toegang dan ook verder af conform de wetgeving.

Het onderzoek naar economisch evenwicht
Wanneer een aanvraag tot onderzoek werd ingediend, zal de Dienst Regulering de netto financiële impact nagaan van de nieuwe geplande vervoersdienst op het openbare dienstencontract in zijn geheel (en dus niet op individuele diensten of lijnen).De methodiek van deze analyse is hier beschikbaar. Indien nodig kan de Dienst Regulering aan alle betrokken partijen bijkomende informatie opvragen.

Beslissing
Als resultaat van het onderzoek zal de Dienst Regulering een beslissing uitvaardigen op basis waarvan het recht op toegang tot de spoorinfrastructuur zal toegestaan, gewijzigd, toegestaan onder voorwaarden of geweigerd worden. Een niet-vertrouwelijke versie van de beslissing zal verspreid worden aan de betrokkenen en gepubliceerd worden op de website van de Dienst Regulering.

Markt

Sinds 1 januari 2007 is het goederenvervoer per spoor in België volledig geliberaliseerd. In 2010 volgde ook het internationaal reizigersvervoer. Met het vierde spoorwegpakket, dat zich focust op de openstelling van de markt van het binnenlands reizigersvervoer en de invoering van een toewijzingsprocedure voor het openbare dienstencontract, is de spoorwegmarkt, op enkele beperkingen na, vanaf 1 januari 2019 volledig geliberaliseerd.

Deze beweging van liberalisering heeft tot doel een eengemaakte Europese spoorwegruimte te creëren. Hoewel het regelgevend monopolie op de Belgische markt werd opgegeven, kan vastgesteld worden dat er de laatste jaren weinig dynamiek was. De historische operator blijft sterk dominant en er zijn weinig grote “nieuwe toetreders”, wat wijst op technische, economische en/of operationele obstakels.

Via de marktmonitoring volgt de Dienst Regulering dan ook de ontwikkelingen van de markt op. Zo kunnen onder andere knelpunten, bedreigingen en/of potentiële opportuniteiten geïdentificeerd worden en kan de evolutie van mededinging op de markt opgevolgd worden. De volgende marktmonitorrapporten zijn beschikbaar:

In algemene termen kan er onderscheid gemaakt worden tussen 3 spoormarkten: het nationale reizigersvervoer, het internationale reizigersvervoer en het vrachtvervoer.

Nationale reizigersvervoer
 De markt voor binnenlands reizigersvervoer is vrijgemaakt in 2019. Vanaf dan kan een spoorwegonderneming een nieuwe spoorwegverbinding opstarten, zij het mits naleving van bepaalde voorwaarden (economisch evenwicht). Meer hierover in ‘Toegang tot het net’. Toch stellen we vast dat deze markt zich concentreert rond 1 exploitatiemodel, die van de openbare dienstverlening waarvoor de NMBS een exclusiviteit heeft.

Internationaal reizigersvervoer
Deze markt is geliberaliseerd sinds 2010 waarop een beperkte concurrentie speelt. Enkele spoorwegondernemingen zijn hier weliswaar actief, echter met weinig concurrentie op dezelfde bestemmingen. Deze markt wordt momenteel gekenmerkt door een exploitatiemodel van ‘hoge snelheidstreinen’. Recentelijk wordt in zeer beperkte mate het businessmodel van low cost reizen op internationale treinverbindingen toegepast.

Vrachtvervoer
Het vrachtvervoer op het Belgische net verloopt in de praktijk voor een groot deel vanuit de regio Antwerpen (de haven) over 2 assen (één naar het oosten via Montzen en één naar het zuiden via Athus), en is op deze wijze ook internationaal (Europees) verbonden via de Europese vrachtcorridors. In 2010 heeft de Europese Unie een Verordening aangenomen betreffende het Europese spoorwegnet voor concurrerend goederenvervoer (Verordening (EU) 913/2010 van 22 september 2010). Deze Verordening definieert negen goederencorridors. België is lid van de volgende drie corridors:

• Corridor Rhine Alpine: Zeebrugge – Antwerpen / Rotterdam – Duisburg – [Bazel] – Milaan – Genua;
• Corridor North Sea – Mediterranean: Rotterdam – Antwerpen – Luxemburg – Metz – Dijon – Lyon/ [Bazel];
• Corridor North Sea – Baltic: Antwerpen – North Sea Port (Gent/Terneuzen) – Rotterdam – Amsterdam – Wilhelmshaven – Bremerhaven – Hamburg – Aachen – Hannover/Hamburg – Magdeburg – Warszawa – Terespol – Elk – Kaunas – Riga – Tallinn – Ventspils – Liepāja – Paldiski – Muuga /Falkenberg – Wroclaw – Katowice/Dresden – Medyka – Prague.

Elke goederencorridor dient een Corridor One Stop Shop (C-OSS) op te richten. Deze C-OSS vereenvoudigt het aanvragen van treinpaden voor internationale goederenvervoer per spoor. De creatie van dergelijke C-OSS laat aanvragers toe om alle capaciteitsaanvragen, voor een internationale vrachttrein die ten minste een grens oversteekt op een corridor, in één beweging aan te vragen. De toezichthoudende instanties krijgen de volgende opdrachten:

• Toezien op de mededinging op de corridor
• Een niet-discriminerende toegang tot de corridor waarborgen
• Fungeren als beroepsinstantie

Wetgeving

Een volledige inventaris van de spoor wetgeving kan geraadpleegd worden op de website van de FOD Mobiliteit en Vervoer. Hieronder is een beperkt overzicht van de meest relevante wetgeving inzake spoorwegregulering:

• RICHTLIJN 2007/58/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 23 oktober 2007 tot wijziging van Richtlijn 91/440/EEG van de Raad betreffende de ontwikkeling van de spoorwegen in de Gemeenschap, en van Richtlijn 2001/14/EG van het Europees Parlement en de Raad inzake de toewijzing van spoorweginfrastructuurcapaciteit en de heffing van rechten voor het gebruik van spoorweginfrastructuur.
• RICHTLIJN 2012/34/EU VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 21 november 2012 tot instelling van één Europese spoorwegruimte (herschikking).
• RICHTLIJN 2016/2370 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 14 december 2016 tot wijziging van Richtlijn 2012/34/EU, met betrekking tot de openstelling van de markt voor het binnenlands passagiersvervoer per spoor en het beheer van de spoorweginfrastructuur.
• UITVOERINGSVERORDENING nr 869/2014 VAN DE COMMISSIE van 11 augustus 2014 inzake nieuwe spoorvervoerdiensten voor passagiers.
• WET van 30 augustus 2013 betreffende de hervorming van de Belgische spoorwegen.
• WET van 30 augustus 2013 houdende de Spoorcodex.
• Koninklijk besluit van 6 juli 2011 tot wijziging van het koninklijk besluit van 9 december 2004 betreffende de verdeling van de spoorweginfrastructuurcapaciteiten en de retributie voor het gebruik van de spoorweginfrastructuur.
• VERORDENING (EU) Nr. 913/2010 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 22 september 2010 inzake het Europese spoorwegnet voor concurrerend goederenvervoer.
• Koninklijk besluit van 21 maart 2007 betreffende het administratief afhandelen van geschillen inzake de toewijzing van de spoorweginfrastructuurcapaciteit.
• Ministerieel besluit van 9 december 2004 houdende aanpassing van berekeningsregels, de waarde van de coëfficiënten en van de eenheidsprijzen voor de berekening van de infrastructuur vergoeding.
• Koninklijk besluit van 9 december 2004 betreffende de verdeling van de spoorweginfrastructuurcapaciteiten en de retributie voor het gebruik van de spoorweginfrastructuur.